Herinnering
Naam: Anna Kant-Bras
Geboren: 30 december 1944
Woonplaats: Arnhem
Evacueert met: Grootouders
Route: Arnhem, Apeldoorn
Voor Anna Kant-Bras (1944) waren de naoorlogse jaren gruwelijk.
Op familiebijeenkomsten gingen de gesprekken steeds over wie waar had gezeten tijdens de evacuatie, wie er fout was geweest en wie er was omgekomen.
“De verhalen over de evacuatie bleven mijn zusje Marijke en mij het meest bij. Ook de verhalen rond het onderduiken van mijn vader en de terugkeer in het verwoeste Arnhem hebben wij meer dan eens gehoord. Het drukte voor altijd een stempel op het leven van familieleden.”
Na de oorlog en de evacuatie waren de Arnhemmers getraumatiseerd. “De evacuatie in september 1944 was een dieptepunt in hun leven. Het was voor bijna 100.000 Arnhemmers een stap in de duisternis en het ongewisse. Ze kwamen er daarna niet aan toe te verwerken dat de stad was leeggeplunderd. Het duurde minstens tien jaar voordat de herinnering draaglijk werd.” Daardoor was de mentaliteit ook: niet mopperen of klagen, want het kon veel erger. De Arnhemmers waren alles kwijt; daarom hadden velen geldzorgen: ze moesten eten kopen, kleding, het huis verwarmen. “Een bijstandsuitkering had kunnen helpen.”
Geboren als vluchteling
Anna, naar eigen zeggen geboren als vluchteling, is door haar man Kees Kant aangespoord over de evacuatie en de impact ervan te vertellen. “Het deksel moet eraf”, vindt hij. Ze is geboren tijdens de evacuatie. Haar moeder was zeven maanden zwanger toen die met Anna’s vader vanaf de Agnietenstraat vluchtte. Ze zat tijdens de uittocht op een kar die werd getrokken door een paard. Het hobbelde. “Dat moet onaangenaam geweest zijn.”
Haar ouders hebben negen maanden op één adres in Apeldoorn doorgebracht. In één kamer. “Voor zover ik weet, is ze thuis bevallen. Het moet naar geweest zijn: niet in je eigen bed, bij vreemden in huis.” “Ze werden in dat huis gedoogd. Mijn ouders hadden, zo hoorde ik later van mijn moeder, geen contact met het gastgezin, ze maakten zelfs geen praatje. Je zou zeggen: zo samenwonen schept iets van een band, maar dat was niet het geval. Dat komt misschien door de herhaalde vraag wanneer mijn ouders gingen vertrekken. Dat hebben ze jammer gevonden, want ook voor mijn ouders was het geen vrijwillige keuze.”
Het jonge echtpaar was blij dat het weer naar Arnhem kon. “Volgens mijn moeder waren de ramen kapot en wapperden de gordijnen. Het mooie dressoir uit hun bovenwoning stond bij de benedenbuurman. Na korte tijd kwam het terug. Nu staat het bij mij, met kogelgaten en al.”
‘Volgens mijn moeder waren de ramen kapot en wapperden de gordijnen. Het mooie dressoir uit hun bovenwoning stond bij de benedenbuurman.’
Van de Hulpactie Rode Kruis (HARK) kreeg het gezin een bed, een matras, een kachel en een ledikantje. “Mijn moeder wilde dat haar spullen er netjes uitzagen. Op de divan zette ze daarom een pop om sfeer te brengen.” Anna maakt zelf nu sofa dolls (divanpoppen).
Op 11 juni 1946 werd haar zusje geboren. “Toen was het klaar tussen mijn vader en moeder. De evacuatie eiste z’n tol: ze hadden steeds op elkaars lip gezeten. Om samen een nieuwe toekomst op te bouwen was eensgezindheid nodig; die was er niet. Mijn vader – ondernemer met een theemutsenfabriek – was steeds op zoek naar vrijheid.”
Eerbetoon
Om te ervaren wat haar moeder meemaakte tijdens de gedwongen uittocht liep Anna met haar zus in september 1984 de herdenkingstocht van de evacuatie. “Het was ook een eerbetoon aan mijn moeder.” Tijdens de wandeling naar de Zuiderkerk in Apeldoorn praatte ze met oud-evacués en leeftijdgenoten over die periode. “Een ingrijpende ervaring. 30 kilometer heuvel op – ik had een week lang spierpijn. Hoe zwaar moet dat wel niet geweest zijn voor mijn zwangere moeder? Hoe ongelukkig kun je dan zijn?”
Spektakel
Anna Kant-Bras en haar echtgenoot vinden dat Arnhem bij herdenkingen te veel aandacht besteedt aan de militaire kant van Operatie Market Garden. Ze hebben geen hoge pet op van Bridge to Liberation: “Spektakel. Te veel aandacht voor een mislukte militaire operatie.”
Voor het nieuwe evacuatiemonument ’VLUCHT’ hebben ze ook weinig waardering. “Een vlucht is niet hetzelfde als een evacuatie. Die gestapelde letters verwijzen volgens de kunstenaar naar de vele koffers die de evacués meenamen. Maar dat ging helemaal niet zo. De Arnhemmers werden gedwongen hun stad te verlaten, dat vind je er niet in terug.”
Anna ziet dat er door alle oorlogen nu nog steeds sprake is van evacuatie en vluchten. “Het is goed om de ervaringen van onze generatie aan de jeugd door te geven, zodat zij zich realiseren hoe waardevol het is om in vrijheid te leven.”