Herinnering
Naam: Jan Schimmel
Geboren: 17 september 1928
Woonplaats: Velp
Evacueert met: moeder Anna Sibilla Verseput en zus Hermina
Route: Voorst-Wesepe, Ommen, Collendoorn
‘Onze ouders zijn beiden beschadigd uit de oorlog gekomen’
De broers Henk en Ben Schimmel vinden dat hun ouders beschadigd uit de oorlog zijn gekomen. Voor hun vader Jan (1928-2002) was 1944 een stapeling van ellende: de dood van zijn vader, de zorg voor zijn moeder, de Slag om Arnhem, de vlucht naar het oosten. Later had hij de zorg voor zijn kwetsbare echtgenote. Ben: “Zijn overlevingsmechanisme was: hard werken, vooruit kijken, dan kun je je ellende vergeten. En zijn geloof gaf hem veel kracht.”
Jan Schimmel woonde met zijn ouders Herman en Anna, zus Mien en broers Herman en Leen aan de Nieuwstraat in Velp. Op 8 september 1944 overleed Jans vader; op 17 september werd Jan 16. Dat was ook het begin van Operatie Market Garden. Toen hij later de film A bridge too far zag, zei hij: “In het echt was het veel erger.”
Met zijn moeder en zus vluchtte Jan voor het oorlogsgeweld. Zijn moeder was ziekelijk en verzwakt, mede door het overlijden van haar man en zat op een handkar. Jan zag onderweg een jonge Duitse militair die in paniek was vanwege de bommen van de Tommy’s. Dit maakte indruk op hem. Ben: “Dat was gewoon een jonge jongen die liever bij zijn moeder zat dan hier te vechten.”
Het gezelschap ging in drie dagen via Voorst, Wesepe en Ommen naar het onbekende Collendoorn, bij Hardenberg. Daar waren zijn beide broers Herman en Leen al ondergedoken om niet te hoeven werken in Duitsland. Jan en zijn moeder werden ondergebracht op de boerderij van de familie Kleinjans. Ze waren welkom. “De gemeenschap ving mensen op, mits ze de onderduikers niet in gevaar brachten.” Jan werkte bij de boer, hielp met de varkens en de koeien. Zus Mien kwam terecht in Hardenberg, 6 km verderop.
Verloofd
Toen de dochter van de boer, Berendina (1921), Jan op de boerderij zag aankomen, zei ze: ‘wat een schriel ventje’. Ze vond hem mager, ‘wilde een broek maken die hem zou passen’.
Berendina was verloofd met Derk Jan Plaggenmarsch, maar hij kwam op 28 november 1944 om het leven door een vallende bom. Ben: “Mijn moeders verdriet was heftig. De dood van haar verloofde was voor haar een trauma waardoor ze de rest van haar leven kwetsbaar was. Ze ging vaak naar zijn graf en bleef contact houden met deze ‘schoonfamilie’. Mijn vader was daar altijd erg loyaal in. Wij vonden dat soms ver gaan: we moesten later van haar die mensen ook uitnodigen bij onze huwelijken.”
Jan Schimmel is na de evacuatie in Collendoorn blijven hangen en kreeg een relatie met Berendina. Henk: “Dat vond mijn grootvader in eerste instantie niet geweldig: hij had voor zijn dochter liever een herenboer gezien en niet zo’n jochie uit de stad.” Maar Jan volgde avondles op de landbouwschool, werd boerenknecht en later mede-eigenaar van een loonwerkbedrijf.
Hoewel hij tussen 1948-1950 in militaire dienst zat, hoefde hij niet te vechten in voormalig Nederlands-Indië. “Twee keer was daar sprake van; elke keer werd mijn moeder panisch. We vermoeden dat een ambtenaar die haar geschiedenis kende, het jonge stel gematst heeft.”
Jan en Berendina verloofden zich in 1949 en trouwden in 1950. Ze kregen vier zonen en drie dochters. Ben: “Mijn vader gáf vooral. Er was geen aandacht voor zijn problemen. Mijn moeder slaagde er niet in het leven ‘hosanna’ aan te gaan. Maar ze hadden zeker een liefdevolle relatie.
Gevaar
Hun vader vertelde weinig over de evacuatie. Henk: “Wel is hij met mijn oudste broer en zus vanuit Hardenberg naar Velp gefietst. Onderweg liet hij de plekken zien die ze tijdens de uittocht hadden aangedaan.” Zijn leven lang was hun vaders motto ‘Over de IJssel ben je veilig’. Henk: “Hij associeerde Gelderland nu eenmaal met gevaar.”
Hun moeder noemen ze zwaar getraumatiseerd. “Als ze de sirene van een ambulance hoorde, raakte ze in paniek. Dan dacht ze dat onze vader of een van de kinderen iets was overkomen”, vertelt Henk. “Dan werd ze panisch, begon ze te gillen. Dan stopte ik mijn moeder maar in bed.” Ben: “Ik moest meer voor mijn moeder zorgen dan zij voor mij. Als kinderen voelden we dat er iets verschrikkelijks was gebeurd.”
Henk: “Mijn dochter vindt het vooral ‘zielig voor oma’. Daarom vertellen we dit verhaal over de impact van de oorlog. Dat verhaal mag er zijn, dat verhaal moet er zijn. En zonder Operatie Market Garden hadden mijn ouders elkaar niet gevonden en waren wij er niet geweest.”
